Jučerašnje ročište u predmetu Džemal Hadžić i drugi, poznatijem kao „Čemerno“, donijelo je zanimljivo vještačenje vještaka vojne struke, Martina Frančeševića, inače uposlenika Ministarstva odbrane i ratnog komandanta 108. brigade HVO Brčko.
Kao vještak Tužilaštva, Frančešević je, odgovarajući na pitanje tužioca Vladimira Simovića, pojasnio historijat i organizacionu strukturu općinskih Štabova teritorijalne odbrane u bivšoj Jugoslaviji, pa tako i To Breza, čiju strukturu i djelovanje je vještačio.
Po dokumentima koje je dobio od Tužilaštva, vještak je utvrdio da se Teritorijalna odbrana u Brezi formirala na načina kako se formirala i u drugim općinama „na sve tri strane“, dakle po pravilima koja su važila za sistem odbrane i zaštite u bivšoj državi.
U obilju pitanja koja je postavio vještaku, primjetno je da je tužilac Simović najviše pažnje posvetio pokušaju da dokaže krivicu po komandnoj odgovornosti tadašnjeg komandanta TO Breza Nehrua Ganića, jer se većina tih pitanja odnosila na nadležnosti i obavezama komandanta Općinskog Štaba TO, te njegovoj odgovornosti u pogledu sankcionisanja eventualnih prekršaja njegovih potčinjenih u pogledu kršenja običaja ratovanja i eventualnih zločina. Vještak Frančešević je odgovorio da komandanti Štabova TO nisu imali nikakav mehanizam u pogledu kažnjavanja počinitelja takvih djela, pogotovo ne u to vrijeme kada su se ti štabovi tek konstituisali i u svojoj strukturi nisu imali organe bezbjednosti i policije. Vještak je pojasnio da teritorijalna odbrana i po svom nazivu sugerira da se zasniva na djelovanje unutar jednog geografskog prostora, uglavnom u granicama općina, i da komandant TO ima efektivnu kontrolu nad jedinicama na tom prostoru. Ako je njegova jedinica poslata na borbeni zadatak na područje druge općine, ona se pretpočinjava lokalnoj komandi i obrnuto. U ovom slučaju, vještak je iznio stav da je uvidom u dobijenu dokumentaciju vidio da su dijelovi jedinica iz sastava TO Kakanj upućeni u Brezu, ali da nije vidio naredbu o njihovom pretpočinjavanju. Isto se odnosi i na upotrebu jedinica iz Kaknja i Breze na području Ilijaša, gdje također nije vidio naredbe o pretpočinjavanju, niti naredbu o akciji na Čemerno. Tužilac Simović je tvrdio da takve naredbe postoje, na šta je reagovala sutkinja Kreho koja nije dozvolila tužiocu da naknadno predoči navodne dokumente. Vještak je rekao da je on imao uvid u izvještaje koje spominje tućilac i koje su nadležnim komandama slali komandanti TO Breza i Ilijaš, te da u njima stoji da su u navedenoj akciji učestvovale njihove jedinice u sadejstvu te su navedeni njihovi gubici i gubici neprijateljskih snaga. Tu je tužilac Simović pokazao da nije baš vičan vojnoj doktrini, pa je u narednim pitanjima često miješao pojmove pretpočinjavanja i sadejstva jedinica, što u praksi nije isto. Simović je također pokušao vještaka Frančeševića navesti na davanja odgovora da li misli da je autor jednog od izvještaja o akciji na Čemernu, pišući o 30 ubijenih „četnika“ mislio na ubijene vojnike ili civile, na šta je vještak odgovorio da on ni na koji način ne može zaključiti šta je potpisnik tog izvještaja mislio.
Zanimljiva su bila i pitanja odbrane upućena vještaku, pa se tako jedno od njih ticalo odgovornosti komandanta na prostoru održavanja borbenih dejstava u pogledu obaveze sklanjanja civila na sigurno područje, na šta je vještak dao pozitivan odgovor, dodavši da je dužan i da ih zaštiti. U slučaju da civili ne budu sklonjeni sa takvog područja i budu na bilo koji način uključeni u borbena dejstva, da li oni gube status civila? Odgovor vještaka je također bio pozitivan uz dodatak da civil koji učestvuje u borbi može dobiti status vojnika.
Vještak Frančešević jke, odgovarajući na pitanja advokata potvrdio da prilikom vještačenja nije vidio ni jedan dokument niti naredbu o upotrebi policijskih jedinica na ovom terenu. On je potvrdno odgovorio i na pitanje advokata Senada Pizovića da li je komandant TO Breza odgovoran samo za dejstva na području općine Breza, ali ne i na području drugih općina, u slučaju njihovog pretpočinjavanja drugim komandama. Vještak je potvrdio da nije vidio ni jedan dokument ili naredbu iz kojih se vidi da je TO Breza planirala napad na Čemerno, niti dokument koji govori o počinjenim zločinima, već samo o poginulim na obje strane.
Po vještaku Frančeševiću, u ovom slučaju ne postoji ni jedna naredba o pretpočinjavanju jedinica, ali se u izvještajima spominje samo sadejstvo.
Za naredno ročište tužilac Simović je predložio svjedočenje potem video linka iz Srbije, na što je odbrana žestoko reagovala, pitajući zašto svjedoci ne mogu doći u sudnicu. Simovićev odgovor da je to zato što su svjedoci u drugoj državi je bio u tolikoj mjeri nemušt, da je reagovala i sudinica Kreho koja je rekla da su u ovu sudnicu dolazili i svjedoci iz Njemačke, pa zašto ne bi i iz Srbije. Advokat Feraget je opet ponovio da ni nakon deset predstavki tužiocu, od njega već 5 godina nije dobio nikakav odgovor po ovom pitanju, nakon čega je sutkinja Kreho to i naložila tužiocu.
Tužilac Simović ima obavezu da do naredne sedmice dostavi valjane dokaze zašto svjedoci ne mogu doći iz Beograda, te će naredno ročište sigurno biti jako zanimljivo.
Semir Spahić
